ZACZNIJ OD NOWA
dr med. Vernon W. Foster

Nieodwracalne uszkodzenie komórek móz­gowych następuje w chwili, gdy dana osoba jest pozbawiona tlenu przez 8-10 minut. Osoby z wyjątkowo dużą pojemnością płuc i nieprzeciętną sprawnością fi­zyczną mogą wytrzymać dłużej, podobnie jak ci, których tempera­tura ciała spada prawie do zera. Mózg jest prądnicą elektryczną naszego ciała. Wytwarza większą część energii elektrycznej, której potrzebuje organizm. Kiedy prąd elektryczny w mózgu przestaje płynąć, osoba jest prawnie uznana za zmarłą. Jest to uwidocznione w postaci ciągłej linii na elektro­encefalogramie (EEG). Nawet jeśli utrzymuje się od­dech i czynność serca, ustanie prądów czynnościowych mózgu jest równoznaczne z nieodwra­calnym stanem śmierci.

Spożywany przez nas pokarm, woda, którą wypijamy, minerały i witaminy, hormony i krew, mięśnie i serce, wszystko ma swój udział w wytwarzaniu ładunków elektrycznych w naszym ciele. Ale najważniejszym ze wszystkich czynnikiem jest powietrze, którym oddychamy. Zwiększony pobór tlenu, szczególnie wtedy, gdy do tej pory nie oddychaliśmy właściwie, poprawi naszą pamięć, usprawni myślenie i podniesie wydajność naszej pracy. Może nawet zwiększyć nasz popęd płciowy.

Być może przebywałeś już na dużych wysokościach, czy to w wyso­kich górach czy na pokładzie samolotu bez aparatu tlenowego. Mogłeś wtedy odczuwać skrócenie oddechu, silny ból i zawroty głowy, oraz miałeś trudności z jasnym myśleniem — wszystko to są objawy znacznego niedoboru tlenu. Brak tlenu w pierwszej kolejności wpływa na ośrodki wyższych czynności nerwowych — osądu, rozumowania i woli. Dlatego właś­nie przepisy wymagają, żeby pilot, przekroczywszy określoną wy­sokość, używał aparatu tlenowego. Pamiętam jak pierwszy raz przelatywałem nad Andami. Był to DC-3, który nie ma hermetycznej kabiny ciśnieniowej. Mieliśmy oczywiście maski tlenowe i radzono nam z nich skorzystać.

Jako lekarz zdecydowałem się przeprowadzić pewien eksperyment, aby przekonać się, co się stanie, jeśli nie założę maski. Pier­wszym objawem było lekkie oszołomienie, przechodzące w zawroty głowy. Trudno mi było trzeźwo myśleć i poczułem rozpierający ból w okolicy czoła. Gdy zacząłem mieć halucynacje, postanowi­łem założyć maskę. Wkrótce objawy niedotlenienia zniknęły. Ten stan nazywany jest chorobą górską lub wysokościową. Jest to poważny problem dla alpinistów i sportowców, którzy muszą tre­nować na dużych wysokościach. Mexico City jest położone na wy­sokości 2250 metrów nad poziomem morza. Zawodnicy, startujący w igrzyskach olimpijskich w 1968 roku, a pochodzący z regionów nizinnych, czuli się nie najlepiej ze względu na mniejszą zawa­rtość tlenu w atmosferze, niż ta, do której byli przyzwyczaje­ni.

Większość ludzi wdycha tylko tyle powietrza, aby nie umrzeć. Tak naprawdę nie oddychają efektywnie. Gdy znajdziesz się w pomieszczeniu pełnym ludzi, spróbuj rozej­rzeć się dookoła. Przyjrzyj się ich klatkom piersiowym i brzu­chom. Czy dostrzegasz jakieś oznaki oddychania? Gdyby nie roz­mawiali, pisali na maszynie czy kręcili się tam i z powrotem, można by ich uznać za manekiny. Większość z nas rodzi się ze znajomością właściwej techniki od­dychania, ale emocjonalne zahamowania i inne formy stresu spra­wiają, że umiejętność pełnego oddechu zanika. W rezultacie nie wykorzystujemy właściwie naszych płuc. Nasz oddech jest zbyt płytki. Nie dostarczamy naszemu organizmowi odpowiedniej ilości tlenu, może się więc zdarzyć, że zachorujemy na „chorobę górs­ką” znajdując się na poziomie morza.

Podczas swojej pierwszej wizyty w Los Angeles, John Lindsay, były burmistrz Nowego Jorku, był zaszokowany rozmiarami smogu, wiszącego nad miastem. Nie chcąc urazić władz zaprzyjaźnionego miasta, powiedział: „Nie ufam powietrzu, którego nie widzę!” Ta dowcipna uwaga dobrze uzmysławia nam, jaką rzadkością w wie­l­kich aglomeracjach jest czyste powietrze. Czyste powietrze jest niewidoczne. Nie ma barwy, smaku czy zapachu. Możesz zobaczyć jedynie rezultaty jego działania, patrząc na twarze zdrowych ludzi, na rośliny, trawę czy zboża w polu. Mo­żesz „usłyszeć je” w koronach drzew.

Chłodne powietrze wydaje się świeższe niż ciepłe, ale z wyjąt­kiem różnic w wilgotności i gęstości, jego skład pozostaje taki sam. Zawiera niecałe osiemdziesiąt procent azotu, mniej niż dwadzieścia procent tlenu, i jeden procent dwutlenku węgla oraz nieco innych substancji śladowych. Chociaż azot służy jedynie jako rozpuszczalnik dla tlenu, jest nieodzowny dla produkcji białka w organizmach roślinnych. Zawartość tlenu w powietrzu jest optymalna dla naszych potrzeb. Tam, gdzie jest go mniej niż dwadzieścia procent, organizm wy­twarza więcej krwinek czerwonych, aby zachować właściwy bilans gazów. Zaobser­wowałem to u Inków, zamieszkujących góry Boliwii i Peru. Żyją oni na wysokości czterech tysięcy metrów nad po­ziomem morza! W jednej małej kropli ich krwi można znaleźć od siedmiu do ośmiu milionów erytrocytów. Normalnie na poziomie morza mamy ich od czterech i pół do pięciu milionów. Gdyby zawartość tlenu w powietrzu była większa niż dwadzieścia procent, również mielibyśmy kłopoty. Duże stężenie tlenu, utrzymujące się przez pewien czas szkodzi i wywołuje zmiany w płucach, soczewkach (powoduje zaćmę), a poprzez oksydację cho­lesterolu i tłuszczy może przyczyniać się do rozwoju raka.

Oddychanie odbywa się nie tylko przy pomocy płuc. Każda komórka twojego organizmu musi oddychać, aby żyć. Oddychanie rozpoczyna się w płucach, ale obejmuje za pośred­nictwem krwinek czerwonych wszystkie części naszego organizmu. Zadaniem tych mikroskopijnych komórek jest transport tlenu. W ciągu minuty każda z nich dostarcza swój ładunek tlenu tkankom i wraca do płuc po następny. W naszej krwi krążą miliardy tych komórek. Co więcej, w każdej sekundzie organizm wytwarza około dwóch i pół miliona nowych. Krwinki czerwone żyją przeciętnie około stu dwudziestu dni i muszą być nieustannie uzupełniane. Niewłaściwe oddychanie powoduje zmniejszenie zawartości tlenu w płucach i ograniczenie jego dostaw do komórek organizmu.

Ośrodek oddechowy zlokalizowany jest w mózgu, a dokładnie w rdzeniu przedłużonym. Jego czynność jest automatyczna. Dzięki impulsom nerwowym przezeń wysyłanym, oddech nie ustaje nawet w czasie snu czy utraty przytomności. W stanie czuwania możemy modyfikować nasz oddech. Możemy go po­głębić lub zwiększyć jego częstotliwość. Jednak ośrodek odde­chowy cały czas nie ustaje w pracy. Nasza dowolna kontrola ma swoje granice. Nikt jeszcze nie popełnił samobójstwa wstrzymu­jąc oddech — to jest fizjologicznie niemożliwe!

Zmniejszeniu zawartości tlenu we krwi towarzyszy zwykle wzrost stężenia dwutlenku węgla. Ten ostatni pobudza ośrodek oddecho­wy, który z kolei stymuluje pracę mięśni oddechowych, w pierw­szym rzędzie przepony i dolnych mięśni międzyżebrowych, powodu­jąc przyspieszenie oddechu (hiperwentylację). Warto zauważyć, że ośrodek oddechowy ma przewagę nad dowolną kontrolą oddycha­nia.

Zaczynamy życie z pierwszym oddechem i z ostatnim je kończymy. Jednak sposób, w jaki oddychamy, w dużej mierze decyduje o ja­kości naszego życia i radości, jaką z niego mamy. Niedostatecz­ne oddychanie uszczupla twoją żywotność i tłumi metaboliczny ogień. Płytkie i ograniczone oddychanie prowadzi do zmęczenia, wyczerpania, anemii i depresji. Jeśli zauważysz u siebie któreś z tych objawów, spróbuj oddychać głębiej, zmuszając do pracy swoje mięśnie brzucha.

Tlen bywał też wykorzystywany do poprawy sprawności umysłowej ludzi starych. Gdy sędziwych pacjentów umieszczano w uszczel­nionych pomieszczeniach o nieznacznie podwyższonym stężeniu tlenu w powietrzu, obserwowano zdecydowaną poprawę funkcji umy­słowych. Pacjenci stawali się bardziej aktywni i wykazywali większe zainteresowanie życiem. Spali lepiej i potrafili więcej wokół siebie zrobić. Dlaczego wzbogacenie powietrza w tlen było przyczyną takiej ró­żnicy? Ponieważ proces starzenia się pociąga za sobą sztywnie­nie ścian naczyń mózgowych i ograniczenie dostaw tlenu do móz­gu. Nawet jeśli nasze tętnice mózgowe wciąż są elastyczne, możemy odczuwać objawy przypominające efekty starzenia się na skutek płytkiego oddychania, zmniejszającego zaopatrzenie w tlen. Za­niedbanie właściwego oddychania odbija się na wszystkich dzie­dzinach życia. Okrada nas z pamięci, twórczego myślenia, zdol­ności koncentracji. Trafia także w tak czułe punkty naszego umysłu jak wola i osąd.

Wpływa także na nasze uczucia. Jesteśmy bardziej skłonni do ża­lu, złości, przygnębienia, obniżonej samokrytyki czy nawet fał­szywego poczucia winy. W skrócie, złe oddychanie okrada nas z radości życia!

Prawie każdy przychodzi na świat oddychając prawidłowo. Co więc się dzieje? Zwykle korzenie niemożności prawidłowego oddychania sięgają w głąb struktury emocjonalnej danej osoby. Problem pojawia się już we wczesnym dzieciństwie wraz z ostrym poleceniem — „przestań płakać!”. W odpowiedzi dziecko przestaje płakać, wstrzymując oddech. Dławi złość cofając ramiona, ścis­kając klatkę piersiową i napinając mięśnie gardła, by powstrzy­mać krzyk. Tłumienie jakichkolwiek odczuć czy emocji pociąga za sobą wzrost napięcia mięśni, które ogranicza oddychanie. W miarę do­rastania, gdy jesteśmy narażeni na coraz intensywniejszy stres, nasila się także tłumienie go. Ukrywamy nasze uczucia zamiast je wyrażać. Za każdym razem, gdy tak się dzieje, również nasze oddychanie ulega ograniczeniu. W końcu utrwala się nawyk złego oddychania. W ten sposób oddychanie może być odzwierciedleniem stanu zdro­wia psychicznego. W wielu zaburzeniach emocjonalnych właściwe oddychanie jest kluczem do wyzdrowienia i odzyskania spokoju. Psychiatra, Aleksander Lowen, badał emocjonalne blokady, utrud­niające właściwe oddychanie. Jego badania nad osobowościami neurotycznymi i schizoidalnymi dowodzą, że istnieje wyraźny związek pomiędzy zaburzeniami emocjonalnymi pacjenta a jego sposobem oddychania.

Dla osobowości schizoidalnej typowe jest raczej oddychanie gór­ną częścią klatki piersiowej, a neurotycy preferują płytkie od­dychanie przeponowe. Dr Lowen przekonał się, że przyswojenie właściwego wzorca oddychania pomogło tym ludziom wrócić do nor­malnego życia. Na szczęście większość z nas nie jest ani neurotykami, ani schizofrenikami, co oczywiście nie wyklucza możliwości, że i my poniesiemy skutki niewłaściwego oddychania. Ciesząc się dobrym, fizycznym i psychicznym zdrowiem wcześniej będziemy czerpać korzyści, płynące z osiągania postępów w nauce sztuki oddychania. Poczynienie takich postępów jest względnie łatwe, przy ścisłym i dokładnym stosowaniu się do zaleceń. Zmiana utrwalonych przez lata wzorców oddychania wymaga koncentracji, pilności i wytrwa­łości. Ale gra jest warta świeczki.

A teraz zadaj sobie inne pytanie: Czy oddycham w stałym rytmie? Sięgnij pamięcią jeden lub dwa dni wstecz. Czy zauważyłeś u siebie w ciągu tego czasu zadyszkę lub przyspieszenie oddechu? Z jaką częstotliwością oddychasz teraz?

Weź zegarek i policz ilość oddechów w czasie jednej minuty — powinno ich być od szesnastu do dwudziestu. Jak głęboko oddychasz, gdy jesteś odprężony? Czy twój oddech jest głęboki, płytki czy pośredni? Czy zdarza ci się czasem sa­pać?

Zaobserwuj ruchy twojej klatki piersiowej i brzucha podczas od­dychania. Co dzieje się podczas wdechu? Co podczas wydechu?

W trakcie prawidłowego oddechu unoszenia się i opadania klatki piersiowej nie powinno się odczuwać ucisku. Ściana brzucha powinna uwypuklać się przy każdym wdechu, a cofać przy wydechu. Obserwuj siebie w dalszym ciągu. Po zwyczajnym wdechu, wstrzy­maj oddech na parę sekund, a następnie dobierz powietrza do pe­łna. Ilość powietrza nabrana przez ciebie za drugim razem nosi nazwę zapasowej objętości wdechowej lub powietrzem uzupełniają­cym. Prawdopodobnie będzie ona większa niż objętość przeciętne­go wdechu. Teraz po kilku normalnych oddechach znowu wstrzymaj oddech na końcu zwykłego wydechu. Teraz zrób silny wydech zgi­nając się w pasie, wciągając brzuch, ściskając dolne żebra rę­koma i na końcu kaszląc. Powietrze wytchnięte po tym dodatkowym wysiłku nosi nazwę zapasowej objętości wydechowej, która prze­wyższa objętość normalnie wydychanego powietrza.

Teraz, gdy masz już zakodowany w umyśle obraz swoich nawyków oddechowych, możesz przejść do pierwszego ćwiczenia, usprawnia­jącego oddychanie. Pamiętaj, że tak jak przy każdym programie sprawnościowym, należy porozmawiać z lekarzem o dopusz­czalnej intensywności wysiłku.